In het Doelgroeppanel van Netwerk 100 zijn de thema’s migranten ouderen en eenzaamheid belangrijke aandachtsvelden. In mei 2020 verscheen een interessant verkennend onderzoek*, dat op basis van twaalf diepte-interviews beschrijft hoe Marokkaanse ouderen het ouder worden en eenzaamheid in Nederland beleven. Anne-Mieke Penders (Doelgroeppanel) verdiepte zich in dit onderzoek en schreef een artikel over de bevindingen en aanbevelingen van de onderzoekers Hanan Nhass en Joline Verloove.

Door Anne-Mieke Penders, lid Doelgroeppanel Netwerk 100

Dagelijks leven

In het dagelijks leven houden oudere Marokkaanse vrouwen zich bezig met bidden en het doen van het huishouden, ze bezoeken hun kinderen en kijken televisie. Sommige vrouwen maken een korte wandeling en enkele bezoeken een cultuurspecifieke dagbesteding. Mannen besteden veel tijd aan bidden en het ‘doden van de tijd’ tot het volgende gebed. Ze zien hun vrienden in de moskee en praten met hen over het geloof. Gebed neemt een belangrijke plaats in het leven van Marokkaanse ouderen in. Het leidt tot acceptatie van het leven, geeft innerlijke rust en gevoelens van verbondenheid en geborgenheid bij God. Het inroepen van Gods hulp is een manier om met problemen om te gaan. Het bidden geeft structuur aan de dag en de rituelen leiden tot stressreductie.

Uit verschillende studies blijkt dat mensen die religie en spiritualiteit een duidelijke plek geven in hun leven een betere gezondheid rapporteren, doordat ze hoopvoller en optimistischer zijn en een doel en betekenis geven aan hun leven. Maar anderzijds kunnen ouderen die een sterke focus hebben op alleen religie mogelijk minder ontvankelijk zijn voor andere, meer wereldse interventies, zoals dagbesteding of psychische hulp.

Eenzaamheid

Migranten hebben een groter risico op het ontwikkelen van eenzaamheidsgevoelens dan westerse ouderen, doordat ze taal niet voldoende beheersen, meer financiële problemen hebben, en discriminatie en cultuurbotsingen tegen komen. Naarmate ze ouder worden, richten zij zich meer op het geloof.

Eenzaamheid wordt meestal gekoppeld aan de vraag ‘wie gaat er voor mij zorgen als ik ziek word?’  Als kinderen niet voor hun ouders zorgen, heb je de kinderen niet goed opgevoed en zijn zij geen goede moslim, is het gangbare idee. Tegelijkertijd zien de ouders dat hun kinderen dit niet meer vanzelfsprekend vinden en weinig tijd hebben door hun werk. Bovendien willen ouders hun kinderen niet belasten. Daarom accepteren ze de eenzaamheid en praten ze er niet over.

El Kant

Marokkaanse ouderen praten wel over het minder beladen begrip el kant. Dit is een gevoel van je zwaar en verveeld voelen, van neerslachtigheid. Alle geïnterviewde ouderen kennen dit gevoel. Ze proberen dit te verjagen door te bidden en te gaan wandelen, “maar”, zo zegt een geïnterviewde vrouw, “met wie moet ik wandelen? Het is hier niet zoals in Marokko. Daar is genoeg familie. Je ziet mensen uit de wijk. Hier ben je alleen in de wijk. Nou dat is wat het is. We kunnen dat niet veranderen. Dat is het lot, zo heeft Allah het bepaald”. Veel Marokkaanse ouderen lijken te berusten in de gevoelens van verveling en het ervaren tekort aan sociale contacten. Ze leggen hun lot in handen van God.

Behoefte aan drie soorten activiteiten

Uit het onderzoek komt naar voren dat Marokkaanse ouderen behoefte hebben aan drie soorten activiteiten: wandelen, religieuze activiteiten en laagdrempelige sociale activiteiten, waarbij de ontmoeting centraal staat: samen thee drinken, eten of naar de markt gaan. De onderzoekers adviseren aan professionals om bij deze activiteiten onderling vertrouwen te creëren, zodat de deelnemers zich veilig voelen en met elkaar in gesprek kunnen gaan.

Aanbevelingen en tips

Maar hoe bereik je eenzame ouderen? Onderzoekers Nhass en Verloove adviseren om dit via mantelzorgers of sleutelfiguren te doen. Werk samen met de moskee en bezoek ook andere plekken, zoals de kapper. Vraag of de ouderen die regelmatig naar bijeenkomsten komen de volgende keer één iemand willen meenemen die nog nooit heeft deelgenomen. Daarnaast kunnen vrijwilligers uit de eigen gemeenschap een belangrijke rol spelen. Geef hen erkenning en waardering en ook training, begeleiding en coaching.

Hoe pak je eenzaamheid aan als mensen geen concrete actie willen of kunnen ondernemen? Op de eerste plaats is het van belang dat iemand zich bewust wordt van zijn eenzaamheidsprobleem, pas dan kan hij of zij er iets aan doen. Probeer eenzaamheid vroegtijdig te herkennen. Werk cultuursensitief en vraag goed door. Stel vragen over iemands levensgeschiedenis en culturele en levensbeschouwelijke achtergronden. In het gesprek kan het begrip el kant behulpzaam zijn. Praten over verveling is gemakkelijker dan praten over gevoelens van eenzaamheid.

Tips

• Kies een laagdrempelige locatie
• Bied activiteiten gratis aan
• Houd rekening met de gebedstijden
• Bied zo mogelijk iets te eten aan
• Zorg voor continuïteit in de activiteiten
• Spreek niet over eenzaamheid, maar over welzijn of gezondheid
• Bied waar mogelijk informatie en voorlichting aan in de eigen taal
• Nodig ouderen persoonlijk uit voor activiteiten
• Organiseer vervoer

*Tussen verveling en vereenzaming, Hanan Nhas en Joline Verloove, uitgegeven door Kennisplatform Integratie & Samenleving, mei 2020.